Hiperseksualność – pytania i odpowiedzi

Hiperseksualność w dużym uproszczeniu jest postrzegana jako nadmiarowe zainteresowanie aktywnością seksualną, które wiąże się z utratą kontroli nad zachowaniami seksualnymi i powoduje cierpienie. Definicja ta nasuwa jednak więcej pytań niż odpowiedzi: co to znaczy za dużo seksu? Jak przejawia się utrata kontroli nad popędem? Czy hiperseksualność to uzależnienie? W niniejszym artykule odpowiadamy na najczęściej zadawane pytania w obszarze kompulsywnych zaburzeń seksualnych.

Hiperseksualność – co to jest?

Hiperseksualność jest zaburzeniem, które cechują powtarzające się przeżycia i fantazje seksualne, powiązane z poczuciem utraty kontroli, stresem i niekorzystnymi konsekwencjami dla funkcjonowania bio-psycho-społecznego jednostki (Kafka, 2001). W dostępnej literaturze na temat problematycznych i nadmiarowych zachowań seksualnych znajdujemy wiele określeń dotyczących tego zjawiska. Najpopularniejsze z nich to: uzależnienie do seksu, hiperseksualność, kompulsywne zaburzenia/zachowania seksualne, impulsywność seksualna, nimfomania i satyryzm, erotomania oraz kompulsywne zachowania seksualne. W najnowszej wersji Międzynarodowej Statystycznej Klasyfikacji Chorób i Problemów Zdrowotnych ICD-11  została stworzona nowa kategoria zaburzeń tej grupy – “zaburzenia kompulsywnych zachowań seksualnych” (CSBD). Zachowania osób hiperseksualnych są najczęściej związane z kompulsywną masturbacją (autoerotyzm), wchodzeniem w relacje seksualne z obcymi (promiskuityzm, płatny seks) lub z wykorzystaniem internetu i wirtualnej rzeczywistości w celach seksualnych (cyberseks) (Habrat i wsp. 2012).

Seksoholizm a hiperseksualność

Potocznie niekontrolowane zachowania seksualne lub duży popęd seksualny nazywane są błędnie seksoholizmem. Określenie to, podobnie jak zakupoholizm czy alkoholizm nasuwa na myśl skojarzenie z mechanizmem uzależnienia, jednak nie jest ono trafne. Podłoża kompulsywnych zaburzeń seksualnych dotąd nie ustalono jednoznacznie, a specjaliści zauważają wiele różnic między uzależnieniami od substancji lub behawioralnymi a kompulsjami seksualnymi. Jednym z argumentów przeciwko uznaniu hiperseksualności za uzależnienie jest naturalna potrzeba stojąca za zdrowymi zachowaniami seksualnymi. Tabu związane z tematem seksualności w społeczeństwie może powodować, że osoby cierpiące z powodu angażowania się w nadmiarowe z ich perspektywy zachowania w sferze seksualnej, przejawiają opór przed udaniem się do specjalisty. Ponadto uzależnienia, szczególnie uzależnienie od alkoholu i związany z nim styl życia spotykają się z krytyką społeczną, co może być dodatkowym czynnikiem wyzwalającym poczucie wstydu i utrudniającym poszukiwanie pomocy.

Objawy hiperseksualności

Na hiperseksualność składa się wiele objawów, które dotyczą kompulsywnych zachowań seksualnych, czyli szkodliwych, wymykających się spod kontroli zachowań i nawyków w sferze seksualnej. Owe wywołujące cierpienie nawyki służą nie tylko zaspokajaniu potrzeb seksualnych, ale stają się przede wszystkim sposobem na unikanie kontaktu z własnymi emocjami i wyzwaniami życiowymi. Seks jest naturalnym, zdrowym reduktorem stresu, jednak jeśli jest jedyną strategią na radzenie sobie z napięciem, staje się to problemem. 

Niepokojącymi objawami, które mogą wskazywać na hiperseksualność, są:

• spędzanie dużej ilości czasu na fantazjach seksualnych, popędach, planowaniu i angażowaniu się w aktywności seksualne — seks, masturbacja lub pornografia stają się centrum życia osoby, której dotyczą niekontrolowane zachowania seksualne;
• angażowanie się w zachowania seksualne powodujące zaniedbania w innych sferach życia takich jak relacje i życie towarzyskie, obowiązki domowe, rodzina, praca oraz inne pozaseksualne zainteresowania;
• powtarzające się fantazje i zachowania seksualne w odpowiedzi na stresujące wydarzenia życiowe lub nieprzyjemne nastroje, jak nuda, lęk, depresja czy drażliwość;
• problematyczne zachowania seksualne tworzące pewien długotrwały, powtarzalny schemat,
• cykliczne podejmowanie nieudanych prób kontrolowania lub znaczącego ograniczenia popędów, zachowań i fantazji seksualnych; 
• niezaprzestawanie podejmowania czynności seksualnych mimo negatywnych konsekwencji i znacznego zmniejszenia uczucia przyjemności i satysfakcji z owych aktywności;
• zachowania seksualne niosące ryzyko dla własnego lub cudzego zdrowia fizycznego lub emocjonalnego.

Jak zachowuje się osoba hiperseksualna?

Osoba hiperseksualna traci kontrolę nad swoimi zachowaniami seksualnymi, przyjmującymi różne formy, na przykład: oglądanie i czytanie treści pornograficznych, kompulsywna masturbacja, wideoczaty, przygodny seks, korzystanie z usług pracownic/pracowników seksualnych. Oprócz tego osoba hiperseksualna może doświadczać utrudniających codzienne funkcjonowanie obsesyjnych myśli na temat seksu, które nie ustają w skutek rozładowania seksualnego. Będzie ona podejmować te działania bez względu na ryzyko i możliwość utraty ważnych dla niej relacji, pracy lub finansów. W konsekwencji swoich zachowań nie będzie doświadczać uczucia przyjemności i spełnienia, a raczej nasilającego się poczucia wyobcowania, cierpienia i lęku.

Czy zawsze „duża” potrzeba seksu jest przejawem hiperseksualności?

Nie ma jednej określonej ilości seksu, która uznawana byłaby za zdrową. Zależnie od hormonów, sytuacji życiowej i relacji libido osób partnerskich może być zróżnicowane. Sytuacja, w której jeden z partnerów ma wyższe libido niż pozostali, nie oznacza, że którakolwiek ze stron cierpi na zaburzenia seksualne. Odczuwanie pociągu seksualnego to sprawa indywidualna, zależna od obecnego stanu zdrowia fizycznego, psychicznego, wieku, dnia cyklu miesiączkowego i wielu innych czynników. Specjaliści odchodzą od opisywania aktywności seksualnej jako „nadmiarowej”, ponieważ ilość stosunków sama w sobie nie ma znaczenia dla diagnostyki hiperseksualności. Określenie uniwersalnej, zdrowej dla każdego ilości seksu, byłoby działaniem wysoce oceniającym i w gruncie rzeczy krzywdzącym, zarówno dla osób bardzo aktywnych i spełnionych w sferze seksualnej, jak i tych, którzy mają relatywnie niskie libido i nie wiąże się to dla nich i ich partnerów z dyskomfortem lub cierpieniem. Nie należy krytykować, zawstydzać lub wpędzać w poczucie winy z powodu potrzeb seksualnych lub ich braku.

Przyczyny hiperseksualności

W najnowszej wersji Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób ICD-11 nastąpiły duże zmiany w pojmowaniu dysfunkcji seksualnych. Jedną z nich jest usunięcie pojęcia nadmiernego popędu seksualnego figurującego w klasyfikacjach medycznych wcześniej i utworzenie kategorii kompulsywnych zachowań seksualnych.

Kompulsywne zachowania seksualne zostały zaklasyfikowane ogólnie jako zaburzenie kontroli impulsów. Naukowcom nie udało się dojść do konsensusu w kwestii jednoznacznego ustalenia podłoża tych zaburzeń. Mechanizm ich powstawania jest złożony i bez wątpienia odkrycie indywidualnych przyczyn występowania niekontrolowanych zachowań seksualnych u danego pacjenta umożliwia dobranie adekwatnych metod leczenia. Można wyróżnić jednak pewien zestaw cech i doświadczeń predysponujących do wystąpienia tego rodzaju zachowań:

• zaniedbanie i traumy z dzieciństwa,
• doświadczenie nadużycia seksualnego,
• trudności w relacjach z rówieśnikami,
• trudności w nawiązywaniu relacji romantycznych i seksualnych,
• brak akceptacji dla własnych preferencji i potrzeb seksualnych,
• zawstydzające przekonania na temat naturalnych przejawów seksualności,
• niedopasowanie i brak komunikacji w relacji,
• przewlekłe, niepoddawane terapii stany lękowe i depresja,
• niezdiagnozowane zaburzenia psychiczne i neurozwojowe (ADHD/OCD/ASD).

Poszukiwanie przyczyn kompulsywnych zachowań seksualnych (uzależnienia od seksu, seksoholizmu, erotomanii czy hiperseksualności) ma kluczowe znaczenie w procesie leczenia, dlatego ważne jest, aby analizować funkcjonowanie osoby doświadczającej tych zachowań w różnych kontekstach i sferach życia.

Leczenie hiperseksualności

Osoby doświadczające utraty kontroli nad własną seksualnością, mogą liczyć na uzyskanie pomocy. Aby była ona skuteczna, konieczny jest kontakt ze specjalistą zajmującym się tym tematem, przeprowadzenie szerokiej diagnostyki i zastosowanie się do programu leczenia. Największym i najtrudniejszym krokiem dla osób hiperseksualnych jest moment poproszenia o pomoc, który jest kluczowy, aby rozpocząć drogę ku zdrowej seksualności.

Kompulsywne zachowania seksualne (hiperseksualność) są źródłem psychicznego cierpienia, zarówno dla osoby zmagającej się z tym problem jak i dla osób w jej otoczeniu. Mogą być także szkodliwe dla zdrowia fizycznego i niosą ze sobą wiele negatywnych skutków. Wszelkie objawy niepokojące pacjenta/pacjentkę powinny zostać skonsultowane z seksuologiem lub seksuolożką, którego kwalifikacje pozwalają na pomoc w tym zakresie i profesjonalną diagnozę. Nie zawsze duże potrzeby seksualne są przejawem zaburzenia.

“Czy mój mąż jest seksoholikiem?” Obawy o partnera

Powyższe pytanie wcale nie tak rzadko pojawia się u partnerek/partnerów osób o wysokim libido. Nie zawsze jednak duże potrzeby seksualne są przejawem zaburzenia. W wielu przypadkach jedna osoba w związku ma wyższy popęd seksualny niż druga. Osoba partnerska odczuwająca rzadziej ochotę na seks może czuć się zaniepokojona tym, że jej dziewczyna czy chłopak częściej chcą się kochać. Takie różnice w relacjach są jednak normalne i nie świadczą o zaburzeniu po żadnej ze stron.

Jeśli Twój partner/partnerka przejawia niepokojący Cię popęd seksualny, porozmawiaj z nim/nią bez obwiniania. Po przeczytaniu tego artykułu wiesz już, że używanie określeń takich jak “seksoholik” jest niewłaściwe – lepiej wyrazić obawę o to, czy zachowania seksualne osoby partnerskiej nie mają podłoża kompulsywnego i zasugerować wizytę u seksuologa, który pomoże to określić. Możesz też pokazać partnerowi test na hiperseksualność i nasze artykuły dotyczące kompulsji seksualnych. Najważniejsze, by przebieg rozmowy był spokojny, bez obwiniania i stosowania obraźliwych określeń.