Światowa Organizacja Zdrowia określa przyjemność seksualną jednym z kluczowych elementów zdrowia seksualnego, a zdrowie seksualne fundamentalnym dla zdrowia ogólnego. Jednak niektórym osobom seks może kojarzyć się nie z przyjemnością, ale czymś zgoła odmiennym — lękiem. Na taki stan psychiki mogą wpływać różnorodne czynniki, które omówimy w naszym artykule.
Lęk czy brak chęci na seks?
Brak chęci do uprawiania seksu nie musi wcale oznaczać lęku przed seksem. Niechęć do zbliżeń intymnych może wynikać z różnorodnych czynników osobistych, takich jak szczególnie stresujący okres w życiu (np. w pracy), problemy zdrowotne czy wpływ niektórych leków. Może też wynikać z problemów występujących w danej relacji, takich jak niedopasowane poziomy libido lub problemy z komunikacją.
Bardziej dogłębnie omawiamy inne przyczyny braku chęci na seks (niemotywowane lękiem) w naszym artykule na ten temat.
Przyczyny lęku przed seksem
Powody, dla których ludzie unikają współżycia, mogą mieć źródło w rozmaitych problemach. Mogą być motywowane obniżoną samooceną, bolesnymi doświadczeniami czy martwieniem się o kondycję i możliwości swojego ciała. Zmniejszyć lęk może odpuszczenie wykonywania czynności, z którą nie czujemy się komfortowo, zakomunikowanie osobie partnerskiej naszych potrzeb i — jeśli czujemy się w określonej sytuacji bezpieczni psychicznie — naszych obaw. Brak presji, skupienie na relaksie, bliskości i przyjemności mogą znacząco obniżyć poziom lęku. Pomocne bywa tutaj np. skupienie wyłącznie na pieszczotach i wzajemnym dotyku, z wyłączeniem penetracji.
Strach przed pierwszym seksem
Bardzo częstą i normalną sytuacją jest lęk przed uprawianiem seksu po raz pierwszy, przed seksem po długim okresie braku aktywności seksualnej, czy nawet przed seksem z nowo poznaną osobą. W każdej z tych sytuacji najważniejsza jest akceptacja swoich emocji — lęk przed nieznanym jest naturalną reakcją naszego umysłu, który przypuszcza, że z nową sytuacją może wiązać się jakieś niebezpieczeństwo. Lęk może nas nie opuścić, dopóki stosunek się nie odbędzie, dlatego próba „przezwyciężenia” może paradoksalnie go nasilić. Najlepiej jest więc łagodnie przyglądać się tej emocji — jak lekko utrudniającemu życie towarzyszowi, który jednak chce dla nas jak najlepiej. Jeśli lęk nie mija, najlepiej omówić swoje trudności na wizycie u seksuologa lub lekarza psychiatry.
Traumy i negatywne doświadczenia seksualne
Traumy seksualne wynikające z gwałtu czy molestowania często prowadzą do zaburzeń w sferze seksualnej. Już w 1984 jedno z badań wykazało, że kobiety, które zostały zgwałcone, doświadczały strachu przed seksem, zaburzeń pobudzenia i zaburzeń popędu (co najmniej jeden z tych objawów występował u ponad 88% z nich).
Szczególnie dotkliwą formą traumy seksualnej jest doświadczenie nadużycia seksualnego w dzieciństwie. Osoby, które miały takie doświadczenia, często zmagają się między innymi z zaburzeniami odżywiania, dysocjacją, depresją, niskim poczuciem własnej wartości, chorobliwym wstydem i innymi problemami, z których każdy może negatywnie wpływać na ich otwartość na doświadczenia seksualne.
Badania wskazują, że u osób, które doświadczyły traum seksualnych, obserwuje się zarówno zwiększoną, jak i sporadyczną aktywność seksualną, a nawet jej zupełny brak. Niewątpliwie jednak prowadzą one do pogorszenia jakości życia, na przykład z powodu powstania syndromu stresu pourazowego czy problemów seksualnych.
Problem z poczuciem własnej wartości i percepcją ciała
Częstym efektem wspomnianych nadużyć w dzieciństwie są problemy z poczuciem własnej wartości oraz problemy z percepcją własnego ciała. Zmagają się z nimi jednak nie tylko osoby z takimi doświadczeniami — w kulturze ciągłego porównywania się z innymi nietrudno wpaść w kompleksy na punkcie własnego ciała i własnej wartości. Kobiety często porównują swoje ciała do wyretuszowanych modelek z Instagrama, a mężczyźni wstydzą się swojego penisa lub sprawności seksualnej, bo porównują się do nierealistycznych wzorców z filmów porno. W przeciwieństwie do tych tendencji stoi ruch „ciałopozytywności”, który słusznie namawia do akceptacji swojego ciała takim, jakie jest, i szukania sposobów na czerpanie z niego pewności i przyjemności. Jeśli dotyka Cię problem poczucia własnej wartości związanej z percepcją ciała, przeczytaj nasz artykuł o samoakceptacji.
Badania wskazują na to, że kobiety z większą seksualną pewnością siebie doświadczają większej ilości kontaktów seksualnych. Seksualna pewność siebie wpływa również na ogólną pewność siebie, dlatego osoby mające trudności w tej sferze mogą doświadczać jednocześnie obniżenia poczucia własnej wartości, co z kolei wpływa na negatywne myślenie o sobie w kontekście seksualnym… Aby wyjść z tego zaklętego koła warto zacząć szukać swoich mocnych stron, redefiniować swoje przekonania na temat seksualności i przepracowywać seksualne traumy, najlepiej pod okiem wykwalifikowanego specjalisty.
Lęk przed bliskością emocjonalną
Zbliżenie intymne to bardzo często również zbliżenie emocjonalne do drugiego człowieka. Nawet w przypadku jednorazowych przygód seksualnych osoba partnerska daje nam dostęp do swoich pragnień, swojej namiętności i wrażliwości. Dla osób, które mają problem z emocjonalnym otwarciem się przed drugą osobą, zbliżenie seksualne może być — również nieświadomie — postrzegane jako najbardziej intensywna forma bliskości emocjonalnej.
Lęk przed bliskością może wynikać z różnych przyczyn, takich jak lęk społeczny, lęk przed pochłonięciem (utratą samego siebie w relacji), czy lęk przed porzuceniem.
Wpływ kulturowy i przekonania na temat seksu
Kultura danego kraju często znacząco wpływa na percepcję seksualności. Specyfika kulturowa może prowadzić do tłumienia ekspresji seksualnej zarówno poprzez sferę publiczną i prawną, jak i poprzez zaszczepienie w obywatelach określonego kraju konkretnych przekonań. W tym pierwszym przypadku możemy za przykład podać, chociażby zabójstwa honorowe w niektórych krajach arabskich, polegające na zabijaniu danej osoby (zazwyczaj kobiety) przez członka rodziny w ramach kary za jej zachowania seksualne (a nawet za bycie ofiarą gwałtu), czy też mniej lub bardziej wzmożone represje społeczności LGBTQ, czy to poprzez napiętnowanie jej członków w ramach dyskursu publicznego (Polska), czy też wprost poprzez prawny zakaz obecności tematów dotyczących osób nieheteronormatywnych w przestrzeni publicznej (Rosja). Tego typu zjawiska mogą prowadzić do stresu mniejszościowego, czyli uwewnętrznienia negatywnych przekonań na temat siebie i swojej seksualności, i w efekcie również do lęku przed seksem.
Trauma religijna
Specyficzną formą uwewnętrznienia traumatyzujących i prowadzących do lęku przed seksem przekonań jest trauma religijna. Nie jest ona uznawana za oddzielną jednostkę chorobową przez klasyfikacje takie jak DSM-V czy ICD-11, jednak wiele badań i opisów przypadków poczynionych przez specjalistów uznaje ją za faktycznie występujące zjawisko. Kategoria ta utworzona została przez psycholożkę Marlene Winell i opisuje zbiór objawów, występujących w różnym stopniu nasilenia u tych, którzy uczestniczą lub uczestniczyli w autorytarnych, dogmatycznych i kontrolujących grupach religijnych i systemach wierzeń. Objawy obejmują szerokie spektrum zaburzeń poznawczych, afektywnych, funkcjonalnych, czy opóźnień rozwojowych.
Uwewnętrznienie wstydu wynikającego z restrykcyjnych przekonań dotyczących seksualności może wpływać na naszą psychikę nawet w wiele lat po opuszczeniu organizacji religijnej. Praca nad traumą religijną to skomplikowany proces, wymagający zarówno psychoedukacji (zarówno w kwestii nauki krytycznego myślenia, jak i edukacji seksualnej), a także pracy terapeutycznej nad traumą.
***
Szczególnym przypadkiem lęku przed seksem może być przypadek kobiety po porodzie, która jeszcze nie jest gotowa na seks — o seksie po ciąży napisaliśmy osobny artykuł.
***
Żyjemy w kulturze, która z jednej strony przepełniona jest seksualnością, a z drugiej traktuje ją często jak temat tabu. Z kolei lęk przed seksem wydaje się tematem jeszcze bardziej wstydliwym, niż sam seks — można powiedzieć, że boimy się seksu tak bardzo, że tego strachu boimy się podwójnie.
Lęk przed seksem może sprawiać wiele bólu i poczucia izolacji — w końcu unikanie aktywności, która jest jednym z fundamentów naszego życia społecznego i wciąż jest na językach ludzi, może spowodować, że poczujemy się w jakiś sposób „gorsi” czy wybrakowani. Różnorodność przyczyn lęku przed seksem może przyczyniać się do poczucia zagubienia, ale paradoksalnie to właśnie mnogość potencjalnych przyczyn pokazuje nam, że jest to jeden z wielu ludzkich problemów. Może wynikać z tak prozaicznych powodów, jak pominięty wcześniej lęk przed chorobami wenerycznymi lub zajściem w ciążę — powodów zasadnych i zrozumiałych, jednak całkowicie powszechnych. Po zyskaniu świadomości na temat przyczyn swojego problemu z lękiem przed seksem pozbycie się go jest całkowicie możliwe.
Bartłomiej Sierpiński
Copywriter, autor treści, muzyk. Z wykształcenia kulturoznawca. Współtwórca artykułów na blogu poradni “Na Rozdrożu”, weryfikowanych przez certyfikowanych seksuologów.
Na Rozdrożu 