Jak wygląda ADHD u kobiet?

Coraz większa świadomość społeczna na temat ADHD, sprawia, że wiele dorosłych osób decyduje się na diagnozę w tym kierunku i ją uzyskuje. Nadal jednak dwa razy częściej diagnozowani są chłopcy niż  dziewczynki, a wielu specjalistów donosi o tym, że kobiety „wymykają” się diagnozie, gdyż ich ADHD często wygląda inaczej, niż u mężczyzn mających ten neurotyp w bardziej stereotypowej wersji. Jak więc wygląda ADHD u kobiet i czy kobiety doświadczają w związku z ADHD innych problemów niż mężczyźni? 

Problemy z diagnozą — dlaczego kobietom rzadziej diagnozuje się ADHD?

Według najnowszej klasyfikacji medycznej ICD-11 zespół nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi (czyli ADHD właśnie) może przejawiać się na trzy sposoby:

• jako ADHD z przewagą symptomów deregulacji uwagi,
• z przewagą symptomów hiperaktywności (nadpobudliwości),
• w wersji mieszanej (w której problemy z nieuwagą i nadpobudliwością występują w podobnym natężeniu).

Należy pamiętać o tym, że u każdego „mieszanka” objawów będzie wyglądać inaczej, ale badania wskazują, że właśnie symptomy podtypu „nieuważnego” (jeszcze niedawno znanego jako ADD – Attention Deficit Disorder) są tymi najczęściej dostrzeganymi u kobiet przez klinicystów (co ciekawe, wbrew stereotypom, to właśnie podtyp nieuważny jest tym najczęstszym w populacji ogólnej).

Kolejnymi powodami, dla których ADHD często nie jest wykrywalne u kobiet, są: 

• częstsze niż u mężczyzn wycofanie społeczne wśród kobiet z ADHD, będące efektem również częstszej depresji i problemów z poczuciem własnej wartości;
• układanie testów diagnostycznych czy przesiewowych pod chłopców i osoby z hiperaktywnym obrazem klinicznym;
• wysoka dziedziczność ADHD — otaczające dziewczynę czy kobietę bliskie osoby z rodziny uważają jej zachowania za „normalne”, ponieważ same doświadczają niezdiagnozowanego ADHD;
• specjaliści często, z powodu niewystarczającej wiedzy na temat ADHD, skupiają się na współistniejących zaburzeniach, takich jak depresja, lęki czy zaburzenia osobowości, albo wręcz błędnie diagnozują u kobiet z ADHD inną przypadłość, gdyż mylą z nią mniej oczywiste objawy ADHD (na przykład diagnoza zaburzenia osobowości typu borderline lub choroby dwubiegunowej na podstawie wynikających z ADHD wahań nastroju). 

Istotnym czynnikiem może być też istnienie odmiennych norm kulturowych, obowiązujących dla kobiet i mężczyzn. Duża aktywność u chłopców jest bardziej akceptowana, normalizowane są także zachowania agresywne, które mogą być odpowiedzią na stawiane dzieciom ograniczenia. Normy dla dziewcząt prowadzą raczej do wyciszania się, chowania aktywności i swoich reakcji do wewnątrz, a w efekcie do wyuczonego maskowania objawów, które utrudnia postawienie poprawnej diagnozy.

Maskowanie i normy genderowe — potencjalne przyczyny różnic między płciami

Kobiety nie tylko wypracowują strategie radzenia sobie ze swoim niezdiagnozowanym ADHD lepiej, niż mężczyźni, ale również podlegają presji dotyczącej ich ról społecznych. Problem ze sprzątaniem domu, agresją, utrzymywaniem relacji społecznych czy problemami wynikającymi z zaburzeń towarzyszących (na przykład częstą u kobiet z ADHD otyłością) mogą być przez otoczenie bardziej piętnowane u kobiet, niż u mężczyzn, którzy stereotypowo uważani są za płeć „brzydszą”, bardziej bałaganiarską, posiadającą mniejszą inteligencję emocjonalną i agresywniejszą. Z drugiej strony problemy „ADHD-owczyń” mogą być uważane za „urocze”. Emocjonalność, roztargnienie i niezdarność, połączone z ponadprzeciętnym entuzjazmem i ekscytacją wielu mężczyzn uważa za wręcz atrakcyjne cechy, w czym nie pomaga fetyszyzacja tego typu kobiety w licznych tworach kultury. 

Trudno na tym etapie wiedzy naukowej jednoznacznie stwierdzić, w jakim stopniu różnice w obrazach ADHD między kobietami i mężczyznami wynikają z różnic biologicznych, a na ile z uwarunkowań społecznych i kulturowych. Możemy jednak założyć, że jest to w pewnym stopniu miks obydwu tych czynników — wiadomo na przykład, że kobiece hormony wpływają na przetwarzanie dopaminy, o czym powiemy więcej w dalszej części artykułu. Z drugiej strony można spekulować, że tradycyjne wychowanie dziewczynek prowadzące do większych kompetencji społecznych w dorosłości prowadzi do większej dostępności potencjalnych partnerów i partnerek seksualnych. To właśnie dziewczynki z ADHD częściej angażują się w niezobowiązujące przygody seksualne (44%) w porównaniu do chłopców (28%). Jednak tutaj pojawia się kolejna przeszkoda naukowa — wspomniane badanie oparte jest na deklaracjach nauczycieli, którzy mogą bardziej surowo oceniać „rozwiązłość” dziewczynek, niż podobne zachowania u chłopców. Z takich właśnie powodów specjaliści nawołują do badań dotyczących ADHD u osób niebinarnanych i transpłciowych, które mogłyby rozjaśnić, w jakim stopniu możemy mówić o różnicach społecznych, a w jakim stopniu biologicznych. 

Kolejnym aspektem jest współwystępowanie ADHD i spektrum autyzmu. Chociaż przez lata obydwie przypadłości uważano za wzajemnie się wykluczające, aktualna wiedza medyczna mówi o współwystępowaniu autyzmu u 28 do 44% osób z ADHD, chociaż niektóre badania twierdzą, że współczynnik ten może sięgać nawet 70%. Objawy autyzmu, takie jak potrzeba porządku, rutyny i umiejętność głębokiego skupienia na jednym temacie, chociaż u osób doświadczających obydwu przypadłości mogą „zderzać się” ze sobą w sposób przysparzający cierpienie, mogą też niejako „łagodzić” pewne objawy ADHD. Ze względu na małą ilość badań i „świeżość” tematu współwystępowania ADHD i autyzmu trudno na ten moment stwierdzić, jak dalece to właśnie współwystępowanie autyzmu przyczynia się do innego obrazu ADHD u kobiet. 

Czy mam ADHD? Jak mogą wyglądać objawy ADHD u kobiet

Chociaż ogólne, typowe dla ADHD objawy (problemy z motywacją i pamięcią, nadaktywność fizyczna i mentalna) występują zarówno u kobiet, jak i u mężczyzn, kobiety zmagają się ze specyficznymi wyzwaniami wynikającymi z bycia osobą neuroróżnorodną.

• Jak już wspomnieliśmy, u kobiet z ADHD częstsza jest depresja i zaburzenia lękowe. Niestety również często nieleczone ADHD u nastolatek i młodych kobiet prowadzi do samookaleczania. 
• U kobiet internalizacja przy ADHD jest częstsza — oznacza to, że ich nadaktywność może objawiać się nie poprzez działanie fizyczne, tylko natłok myśli i niepokój, prowadzące do nieuważności.
• Podejmowanie impulsywnych decyzji, mających dać chwilowy dopływ dopaminy to niemal codzienność u osób z ADHD. Jedną z takich czynności może być impulsywne, czy wręcz kompulsywne kupowanie, zwane też zakupoholizmem. Chociaż doświadczają go zarówno mężczyźni, jak i kobiety z ADHD, społeczne przekonanie, że zakupy są „kobiecą” rozrywką, może funkcjonować jako usprawiedliwienie dla wielu kobiet, sprawiając, że jest to u nich większym problemem.
• Osoby z ADHD nie tylko często próbują dostymulować się (często niezdrowym) jedzeniem, ale również często doświadczają problemów z opóźnioną fazą snu (potocznie mówiąc: są nocnymi markami). W połączeniu z problemami z regularnym jedzeniem często skutkuje to wieczornymi napadami objadania się i przybieraniem na wadze. W porównaniu z ogólną populacją więcej osób z ADHD jest otyłych. Podczas gdy u mężczyzn wyższa waga jest bardziej akceptowana, u kobiet może prowadzić do zaburzeń odżywiania, szczególnie zespołu kompulsywnego objadania się i badania popierają tę tezę.

ADHD a cykl menstruacyjny

Warto również podkreślić związek pomiędzy żeńskimi hormonami płciowymi a regulacją dopaminy. Badania wskazują na zmniejszenie objawów ADHD wraz ze wzrostem stężenia estrogenu, dlatego kobiety po menopauzie mogą zauważyć nasilenie objawów (które mogą być zbywane jako „efekty starzenia się”). Okresy wahań hormonalnych, takie jak okres dojrzewania i ciąża, również mogą być momentami nasilenia problemów związanych z ADHD. Objawy nasilają się również w drugiej fazie cyklu, szczególnie w ostatnim tygodniu przed okresem, przez co zespół napięcia przedmiesiączkowego może dla kobiet z ADHD być uciążliwy jeszcze bardziej, niż dla kobiet neurotypowych. 

Jak radzić sobie z ADHD?

Najskuteczniejszymi sposobami zmniejszania problemów wynikających z ADHD jest farmakoterapia. Jednak również psychoedukacja na temat ADHD i wypracowanie odpowiednich mechanizmów może radykalnie poprawić jakość życia kobiet z ADHD.

Jeśli jesteś kobietą z ADHD, to postaraj się wypracować sobie zdrową relację z presją. Kobiety spełniają wiele ról, jako żony, matki i siostry, a konwencjonalne oczekiwania, że będą efektywne w roli porządkującej (dom i cudze emocje), może sprawić, że kobiety z ADHD będą czuć się niewystarczająco dobre. Pamiętaj, że są to arbitralne oczekiwania, których nie musisz wypełniać. Oczywiście, jeżeli zależy ci na bliskich osobach, to na pewno chcesz sprawić, że będą szczęśliwi, ale w tych przypadkach komunikacja swoich ograniczeń i mocnych stron w relacji może wiele zmienić. Pamiętaj też, że proszenie innych o odciążanie w obowiązkach i zlecanie zadań innym osobom to nie przejaw słabości, ale zdrowia! Odsyłamy do naszego artykułu na temat ADHD w relacjach.