W maju tego roku, niecały miesiąc przed początkiem Pride Month, miesiąca dumy osób LGBTQ, organizacja ILGA-Europe, zrzeszająca fundacje zajmujące się prawami osób queerowych, opublikowała swoją słynną „Tęczową Mapę„. Polska po raz kolejny zajmuje w tym rankingu niechlubne miejsce najmniej przyjaznego prawom osób LGBT kraju należącego do Unii Europejskiej. Nie jest zatem dziwne, że odważna decyzja o powiedzeniu światu o swojej nieheteronormatywnej tożsamości czy orientacji seksualnej jest nadal dla wielu osób bardzo trudnym doświadczeniem, które często kończy się przemocą, czasem przybierającą nawet formę wyrzucenia z domu rodzinnego. Dlatego z okazji Miesiąca Dumy nasza redakcja postanowiła wesprzeć osoby LGBTQ w decyzji o dokonaniu coming outu, tak aby odbył się on w sposób jak najbardziej satysfakcjonujący i bezpieczny.
Czym jest coming out?
Coming out to angielskie określenie na „wychodzenie na jaw/wyjawienie”, używane też w formie coming out of the closet („wyjść z szafy”). Używane jest ono na określenie momentu, w którym osoba nieheteronormatywna decyduje się poinformować o swojej tożsamości płciowej lub orientacji seksualnej rodzinę, przyjaciół lub inne istotne dla niej osoby. Coming out, w przypadku znanych osób, może być również wydarzeniem publicznym.
Model tożsamości wg Cass — coming out przed samym sobą
Co ciekawe, określenie dotyczące „wychodzenia z szafy” zaczęło przyjmować się jako wyjaśnienie terminu „coming out” dopiero w drugiej połowie ubiegłego wieku, podczas gdy osoby homoseksualne z początków tego wieku używały go raczej w kontekście wkraczania w nowy świat pełen nadziei i społecznej solidarności. Określenie to odnosiło się do dawnego zwyczaju prezentacji młodej, bogatej kobiety społeczności na tak zwanym „balu debiutantki„.
Należy podkreślić, że określanie coming outu jako pojedynczego wydarzenia jest poniekąd umowne, ponieważ sam coming out jest dłuższym i bardziej złożonym procesem. W 1979 roku psycholożka Vivienne Cass opracowała model kształtowania się tożsamości osób LGBT. Według niego osoby queerowe przechodzą przez sześć etapów dotyczących odkrywania i akceptowania swojej tożsamości. Są nimi:
- zdezorientowanie (czasami w ramach tego etapu: zaprzeczenie),
- porównywanie swojej tożsamości do innych,
- tolerancja tożsamości,
- akceptacja tożsamości,
- duma z tożsamości,
- synteza tożsamości.
Krytycy modelu Cass podkreślają, że został on utworzony w czasach, w których homofobia była dominującym zjawiskiem (a internet — ułatwiający proces znajdowania informacji na temat osób LGBTQ, szukania nowego środowiska czy nawet samego coming outu — nie istniał) i nie uwzględnia on różnic kulturowych. Powinno się również pamiętać o tym, że proces ten (tak jak na przykład proces żałoby) nie musi wcale być procesem liniowym, nie każda osoba doświadczy każdego z etapów, a wynikające z danego etapu wyzwania i potrzeby również mogą znacznie różnić się w zależności od osobistych uwarunkowań.
Niemniej, chociaż w naszym artykule używamy określenia „coming out” w odniesieniu do momentu wyjawienia swojej tożsamości lub orientacji bliskim osobom (co również może mieć miejsce wiele razy), pamiętajmy o tym, że w praktyce proces ten często może zaczynać się od konieczności zaakceptowania się przez samego siebie. W rzeczywistości, w której często docierają do nas homofobiczne czy transfobiczne komunikaty, również od osób na najwyższych szczeblach władzy, które prezentują się jako moralny autorytet, bywa to dużym wyzwaniem.
Czy warto dokonywać coming outu?
Opublikowany w 2021 roku raport Kampanii Przeciw Homofobii „Sytuacja społeczna osób LGBTA w Polsce” mówi o tym, że
„doświadczenie akceptacji ze strony rodziny łączy się z lepszym stanem zdrowia, wyższą samooceną i zadowoleniem z życia, a także niższym poczuciem osamotnienia wśród społeczności LGBTA. Co więcej, akceptacja wiąże się z mniejszym nasileniem objawów depresji i mniejszą częstotliwością myśli samobójczych. Co ważne, pomimo że to rodzeństwo okazało się w większym stopniu akceptujące niż rodzice — to jednak związki pomiędzy dobrostanem psychicznym a akceptacją przez matki i ojców są silniejsze niż te związane z akceptacją przez siostry i braci”.
Twierdzenia te poparte są licznymi badaniami przytoczonymi w raporcie. Dokonanie coming outu może prowadzić do takiej akceptacji, a więc i do lepszego dobrostanu. Niestety, uprzedzenia wobec osób queerowych mogą sprawić, że efektem coming outu często jest przemoc słowna lub fizyczna. W wypadku osób mieszkających z rodzicami coming out może skutkować nawet sytuacjami zagrażającymi ogólnemu dobrostanowi i bezpieczeństwu, takimi jak wyrzucenie z domu. Przytoczone w raporcie wypowiedzi osób pokazują, że nie jest to wcale rzadka sytuacja, szczególnie wśród osób LGBTQ mieszkających na wsiach i w małych miejscowościach.
Rozważasz coming out? Zadbaj o swoje bezpieczeństwo
Decyzja o coming oucie często jest dokonywana spontanicznie, na przykład w ramach sprzeciwu wobec dyskryminujących wypowiedzi członków rodziny. Chociaż powstrzymanie swoich emocji może być nie lada wyzwaniem, ze względu na Twoje bezpieczeństwo apelujemy o próbę stworzenia strategii swojego coming outu. Oto kilka istotnych punktów, które mogą być jej częścią:
- To ty najlepiej znasz swoją rodzinę lub osoby, przed którymi chcesz dokonać coming outu. Jeśli są to osoby skłonne do przemocy lub osoby, od których jesteś zależny_a, dla swojego bezpieczeństwa możesz chcieć odciąć się od nich (nawet bez podania powodów) i nie informować o swojej orientacji/tożsamości. Masz do tego pełne prawo, szczególnie jeśli dokonanie coming outu zagraża Twojemu zdrowiu lub życiu.
- Zarówno w przypadku chęci odcięcia się od rodziny, jak i w przypadku, w którym przewidujesz możliwość wyrzucenia z domu, stwórz plan zabezpieczający. Czy znasz kogoś, u kogo możesz na jakiś czas zamieszkać? Czy masz odłożone pieniądze na podróż do innego miasta?
- Przed coming outem upewnij się, że masz zapisany w telefonie kontakt do kogoś, kto może zaoferować Ci wsparcie emocjonalne (patrz: następny segment).
- Jeśli jesteś osobą niepełnoletnią (poniżej 18 roku życia), pamiętaj, że prawnie Twoimi opiekunami nadal są Twoi rodzice. W związku z tym dopiero po ukończeniu 18 roku życia możesz ubiegać się o pomoc organizacji wspierających osoby LGBT+ pod względem zapewnienia przejściowego miejsca zamieszkania, takich jak organizacja Lambda, Stowarzyszenie Tęczowi Społecznicy czy Warszawski Ośrodek Interwencji Kryzysowej. W takiej sytuacji, jeśli grozi Ci wyrzucenie z domu i nie znasz nikogo, kto mógłby zapewnić Ci miejsce zamieszkania, strategicznie mądrzejszą opcją może być poczekanie z powiedzeniem rodzicom o swojej tożsamości seksualnej do momentu osiągnięcia pełnoletności. Do tego czasu możesz korzystać z licznych form darmowej pomocy wsparcia psychologicznego dla osób LGBTQ, również tych niepełnoletnich.
Gdzie, komu i jak. Sposób coming outu ma znaczenie
Tak jak wspomnieliśmy wcześniej, coming out nie musi być i rzadko kiedy jest jednorazowym wydarzeniem. Powiedzenie bliskim o swojej orientacji/tożsamości prawdopodobnie będzie odbywało się etapami. Możesz zastanowić się nad tym, od kogo chcesz zacząć. Dla niektórych osób zaczęcie od rodziców może być najłatwiejsze, jeśli spodziewają się akceptacji, podczas gdy dla innych może to być największym wyzwaniem. Zastanów się, czy chcesz zaczynać od najtrudniejszego coming outu (żeby mieć go „z głowy”), czy od takiego, w którym spodziewasz się wsparcia emocjonalnego.
Niezależnie od Twojej decyzji, warto przed coming outem uprzedzić bliską osobę, która wie o Twojej orientacji i poprosić o emocjonalne wsparcie. Jeśli nie masz wśród swoich bliskich takiej osoby, zapisz w telefonie numery do podanych powyżej w linku telefonów zaufania dla osób LGBTQ albo umów sesję u przyjaznego osobom queerowym psychologa:
Dla niektórych osób łatwiejszym i bezpieczniejszym sposobem na coming out jest coming out online. Chociaż taka forma coming outu wydaje się bardziej publiczna, to jeśli w grupie znajomych czy też osób śledzących Cię na mediach społecznościowych znajdują się wspierające, akceptujące osoby, może okazać się, że akceptacja online da Ci „kopa” do coming outu przed bliskimi „w prawdziwym życiu”. Przestrzeń online ma również tę zaletę, że hejterów i osoby homo/transfobiczne można z łatwością zablokować.
***
Coming out jest ogromnym wyzwaniem emocjonalnym dla każdej osoby queerowej. Życie w zgodzie ze sobą i nieukrywanie tego, kim się jest, jednoznacznie pozytywnie wpływa na nasz dobrostan psychiczny. Niemniej dla własnego bezpieczeństwa warto przed podjęciem takiej decyzji przemyśleć kilka kluczowych kwestii. Mamy nadzieję, że nasz artykuł pomógł Wam ustrukturować myślenie na temat coming outu i tym samym przybliżył Was do większego poczucia dumy z bycia osobą LGBT+, z bycia sobą. Happy Pride Month!
Na Rozdrożu 